O αριθμός των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη διεθνώς ανέρχεται στις μέρες μας σε 415 εκατομμύρια

Ιδιαίτερα ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 2, που αποτελεί το 95% του συνόλου των ατόμων με διαβήτη, χαρακτηρίζεται από τους ειδικούς ως «ύπουλος», καθώς τα πρώτα χρόνια της ύπαρξής του υφίσταται χωρίς να εκδηλώνει συμπτώματα. Αποτελεί τη βασική αιτία θανάτου για περίπου 7.000.000 άτομα ετησίως σε παγκόσμιο επίπεδο και συνδέεται με αυξημένο κίνδυνο εμφάνισης καρδιαγγειακών επεισοδίων, νεφρικής ανεπάρκειας, νευροπάθειας, μονίμων βλαβών του αμφιβληστροειδούς και άλλων σοβαρών επιπλοκών.

Όπως προκύπτει από τα πλέον πρόσφατα διεθνή στατιστικά στοιχεία, ο αριθμός των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη διεθνώς ανέρχεται στις μέρες μας σε 415 εκατομμύρια, ενώ έως το 2040 αναμένεται να φτάσει τα 642 εκατομμύρια. Από αυτά, υπολογίζεται ότι ποσοστό περίπου 87%-91% πάσχουν από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2, 7%-12% από σακχαρώδη διαβήτη τύπου 1 και ποσοστό 1%-3% από άλλους τύπους διαβήτη. Ιδιαίτερη εντύπωση, μάλιστα, προκαλεί το γεγονός ότι, σύμφωνα με τα τελευταία δεδομένα της Διεθνούς Ομοσπονδίας Διαβήτη (International Diabetes Federation – I.D.F.), 1 στους 2 ενήλικες με διαβήτη παραμένει αδιάγνωστος.

Το γεγονός αυτό κρίνεται ως υψίστης σημασίας, αν αναλογιστεί κανείς ότι ο σακχαρώδης διαβήτης αποτελεί μια από τις κύριες αιτίες νοσηρότητας και θνητότητας σε ολόκληρο τον κόσμο. Υπολογίζεται ότι κατά το έτος 2015 από διαβήτη απεβίωσαν 5 εκατομμύρια άτομα, αριθμός που αντιστοιχεί σε 1 θάνατο κάθε 6 δευτερόλεπτα, σε σύγκριση με 1,5 εκατομμύρια θανάτους από HIV/AIDS, 1,5 εκατομμύρια από φυματίωση και 0,6 εκατομμύρια από ελονοσία. Σε ό,τι αφορά την Ελλάδα, τα στοιχεία της I.D.F. δείχνουν ότι ο επιπολασμός του διαβήτη υπολογίζεται σε ποσοστό 7,5% του γενικού πληθυσμού, ενώ οι θάνατοι που σχετίζονται με αυτόν για το έτος 2015 ανήλθαν σε 4.963.

Παράλληλα, και η συχνότητα του διαβήτη τύπου 1, της παιδικής και εφηβικής ηλικίας, εξακολουθεί να αυξάνει παγκοσμίως. Η αύξηση αυτή αφορά και τις πολύ μικρές ηλικίες, ακόμη και τα νήπια. Ως εκ τούτου, ιδιαίτερη έμφαση πρέπει να δοθεί στην ενημέρωση του ιατρικού κόσμου και του ευρύτερου κοινού γύρω από τη νόσο και την πιθανότητα αυτή να ξεκινήσει από πολύ μικρή ηλικία, προκειμένου να υπάρχει εγρήγορση για την έγκαιρη διάγνωσή της.

Την ίδια ώρα, η σύγχρονη επιστημονική έρευνα είναι σε θέση να παρέχει σήμερα νέα πολύτιμα «εργαλεία» για την περαιτέρω κατανόηση, την πρόγνωση, αλλά και τη στενή παρακολούθηση της νόσου σε κάθε πάσχοντα από τον εξειδικευμένο θεράποντα ιατρό του. Χαρακτηριστικό τέτοιο «εργαλείο» αποτελεί η «Έξυπνη Κάρτα», ένα υπερσύγχρονο πληροφοριακό σύστημα που περιλαμβάνει ηλεκτρονικά όλα τα ιατρικά δεδομένα του διαβητικού, στην οποία μπορεί να έχει πρόσβαση μόνο ο εξουσιοδοτημένος ειδικός που τον παρακολουθεί.

Η Κάρτα συνιστά έναν από τους βασικούς στόχους του Ερευνητικού Προγράμματος ARETAEUS, το οποίο ολοκλήρωσε πρόσφατα το Ε.ΚΕ.ΔΙ., σε συνεργασία με το Εργαστήριο Βιοχημείας του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, με τη χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων.

Ο μήνας Νοέμβριος είναι αφιερωμένος στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού σχετικά με την πρόληψη και αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη. Στο πλαίσιο αυτό, κορυφαίο γεγονός αποτελεί ο εορτασμός της 14ης Νοεμβρίου, η οποία έχει οριστεί από τη Διεθνή Ομοσπονδία Διαβήτη (International Diabetes Federation – I.D.F.) και τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (World Health Organization – W.H.O.) ως η επίσημη ημερομηνία της Παγκόσμιας Ημέρας Διαβήτη από το 1991. Επιπλέον, με την υπ’ αριθμόν 61/225 Διακήρυξη τα Ηνωμένα Έθνη επικύρωσαν τον εορτασμό αυτόν το 2006.

Η 14η Νοεμβρίου επελέγη με κριτήριο το γεγονός ότι αποτελεί την ημέρα των γενεθλίων του Sir Frederic Banting, που, μαζί με τον Charles Best, ανακάλυψε την ινσουλίνη το 1922, επίτευγμα για το οποίο τιμήθηκαν και οι δύο με το βραβείο Nobel. Περί την ημερομηνία αυτή κάθε χρόνο σε όλες τις χώρες της υφηλίου πραγματοποιούνται με εντατικούς ρυθμούς ενημερωτικές εκδηλώσεις, με στόχο την ευαισθητοποίηση του πληθυσμού γύρω από την αποτελεσματική πρόληψη του διαβήτη. Γιατί η νόσος δεν αφορά μόνο τα άτομα με διαβήτη και το σύστημα υγείας, αφορά όλη την κοινωνία και η ευθύνη για την αντιμετώπισή της πρέπει να είναι παγκόσμια και συλλογική.

Όπως είναι γνωστό, ο σακχαρώδης διαβήτης είναι μια μεταβολική κατάσταση η οποία χαρακτηρίζεται από αύξηση της συγκέντρωσης του σακχάρου στο αίμα (υπεργλυκαιμία) και διαταραχή του μεταβολισμού της γλυκόζης, είτε ως αποτέλεσμα ελαττωμένης έκκρισης ινσουλίνης από το πάγκρεας, είτε λόγω ελάττωσης της ευαισθησίας των κυττάρων του σώματος στην ινσουλίνη. Οι κύριοι τύποι σακχαρώδους διαβήτη είναι ο διαβήτης τύπου 1 και ο διαβήτης τύπου 2.

Επί του παρόντος, ο διαβήτης τύπου 1 δε μπορεί να προληφθεί. Οι περιβαλλοντικοί παράγοντες που θεωρείται ότι πυροδοτούν την έναρξη της διαδικασίας που οδηγεί στην καταστροφή των κυττάρων τα οποία παράγουν την ινσουλίνη ακόμα ερευνώνται. Ωστόσο, ο διαβήτης τύπου 2 μπορεί να αναχαιτισθεί σε πολλές περιπτώσεις με τη σωματική άσκηση και τη διατήρηση κανονικού βάρους, γεγονός που έχει επιβεβαιωθεί από σημαντικές κλινικές μελέτες που διεξήχθησαν στην Ελλάδα και σε μεγάλα διεθνή Κέντρα σε ολόκληρο τον κόσμο.

Ο διαβήτης έχει πάρει διαστάσεις «πανδημίας» την τελευταία δεκαπενταετία, καθώς ο αριθμός των ατόμων με διαβήτη σε ολόκληρο τον κόσμο έχει, πλέον, σχεδόν διπλασιαστεί. Όπως προκύπτει από τα στοιχεία της I.D.F., ενώ το 2000 τα άτομα με διαβήτη διεθνώς έφταναν τα 151 εκατομμύρια, σήμερα ξεπερνούν τα 400. Το πλέον απογοητευτικό, όμως, είναι ότι η «έκρηξη» αυτή αναμένεται να συνεχιστεί και τα επόμενα χρόνια, καθώς έως το 2040 ο συνολικός αριθμός των ατόμων με σακχαρώδη διαβήτη υπολογίζεται ότι θα έχει ξεπεράσει τα 600 εκατομμύρια.

Σε ό,τι αφορά τη χώρα μας, τα άτομα με διαβήτη τύπου 1 και 2 ανέρχονται σήμερα σε περίπου 1.200.000, δηλαδή ποσοστό περίπου 12% του γενικού πληθυσμού, ενώ η υψηλότερη συχνότητα εμφάνισής του καταγράφεται στο δυτικό κόσμο. Το γεγονός αυτό αποτελεί μια σαφή ένδειξη για τη συσχέτισή του με το σύγχρονο τρόπο ζωής, τις κακές διατροφικές συνήθειες, το κάπνισμα, την παχυσαρκία και την έλλειψη σωματικής άσκησης.

Στο πλαίσιο αυτό, το Εθνικό Κέντρο Έρευνας, Πρόληψης και Θεραπείας του Σακχαρώδη Διαβήτη και των Επιπλοκών του (Ε.ΚΕ.ΔΙ.), το οποίο αποτελεί Κοινωφελές Ίδρυμα με νομική μορφή ιδιωτικού δικαίου εποπτευόμενο από το Υπουργείο Υγείας (Π.Δ. υπ’ αριθμ. 339/1, Φ.Ε.Κ. 145, τ.Α’/1993, σε εφαρμογή του άρθρου 25 του Ν. 2071/92 τ.Α’/123/92), αναλαμβάνει από το 1993 καίριες δράσεις, με σκοπό να συμβάλλει αποφασιστικά στην αντιμετώπιση του διαβήτη σε όλα τα επίπεδα, δίνοντας, παράλληλα, νέα ώθηση στην επιστημονική γνώση γύρω από αυτόν.

τα άτομα με σακχαρώδη διαβήτη πρέπει να ελέγχουν το σάκχαρό τους, να παίρνουν φάρμακα, να ασκούνται σωματικά σε τακτική βάση και να ρυθμίζουν τις διατροφικές τους συνήθειες ανάλογα με την κατάστασή τους και σύμφωνα με τις οδηγίες του εξειδικευμένου ιατρού τους. Πάντοτε με τη στενή παρακολούθηση του ιατρού τους και τη δική τους συνεργασία, πρέπει να παρακολουθούν τη γλυκοζυλιωμένη αιμοσφαιρίνη τους κάθε 8-10 εβδομάδες και να αποφεύγουν, όσο είναι δυνατόν, τις υπογλυκαιμίες.

Με δεδομένο το γεγονός ότι η υγεία τους εξαρτάται κατά μεγάλο μέρος από τις αποφάσεις που θα πάρουν οι ίδιοι την κατάλληλη στιγμή, η εκπαίδευσή τους είναι υψίστης σημασίας για τη σωστή διαχείριση της νόσου τους και την πρόληψη των επιπλοκών της. Η εκπαίδευση θα πρέπει να είναι συνεχής και εξατομικευμένη σύμφωνα με τις ξεχωριστές ανάγκες του καθενός, ενώ θα πρέπει να παρέχεται από ικανούς και έμπειρους επαγγελματίες υγείας στην αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη.

Τέλος, είναι ευνόητο ότι και ο γενικός πληθυσμός θα πρέπει να προσανατολιστεί σε αλλαγή του τρόπου ζωής του, με τη ριζική καταπολέμηση των κυριοτέρων παραγόντων κινδύνου εμφάνισης της νόσου, όπως είναι η παχυσαρκία, η υπέρταση, το κάπνισμα κ.α. Θα πρέπει να ασκείται κατά το δυνατόν σωματικά, π.χ. με κολύμπι, ποδήλατο ή περπάτημα, καθώς έχει αποδειχθεί ότι το κανονικό περπάτημα για 30 λεπτά ημερησίως μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης διαβήτη τύπου 2 κατά 35-40%, αλλά και οδηγεί σε καλύτερη ρύθμιση του σακχάρου του αίματος και στις δύο μορφές του διαβήτη, 1 και 2.

Σύμφωνα, μάλιστα, με τα στοιχεία της I.D.F. για την Ελλάδα, για το 2015 το μέσο ετήσιο κόστος σχετιζόμενο με τον σακχαρώδη διαβήτη ανά πάσχοντα ανήλθε σε 2.562 Ευρώ. Με τόσο υψηλό κόστος σε χρήμα, αλλά και ανθρώπινες ζωές, ο διαβήτης αποτελεί μια σημαντική πρόκληση για τα συστήματα υγειονομικής περίθαλψης και ένα εμπόδιο για τη βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη.

Το Εθνικό Κέντρο Διαβήτη (Ε.ΚΕ.ΔΙ.), σε συνεργασία με το Εργαστήριο Βιοχημείας του Τμήματος Βιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, και με τη χρηματοδότηση της Γενικής Γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας του Υπουργείου Παιδείας, Έρευνας και Θρησκευμάτων, ολοκλήρωσε πρόσφατα το Ερευνητικό Πρόγραμμα “ARETAEUS”. Βασικό αντικείμενο του έργου ήταν η αξιοποίηση των εξελίξεων στη βιοπληροφορική και την τεχνολογία της ανάλυσης έκφρασης γονιδίων για την καλύτερη και, κυρίως, την εξατομικευμένη αντιμετώπιση του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2 στον Ελληνικό πληθυσμό.

Οι κύριοι στόχοι του προγράμματος ήταν δύο. Αφενός, δημιουργήθηκε η “έξυπνη ηλεκτρονική κάρτα” που συνιστά τον προσωπικό φάκελο του ασθενούς, αλλά και ένα φιλικό πληροφοριακό σύστημα με το οποίο ο εξουσιοδοτημένος ιατρός μπορεί να έχει άμεση πρόσβαση στα ατομικά ιατρικά δεδομένα (κατόπιν συγκατάθεσης του ασθενούς) οποιαδήποτε στιγμή κρίνεται αναγκαίο.

Το πρόγραμμα επιτρέπει την καταγραφή πληθώρας στοιχείων που είναι απαραίτητα για την παρακολούθηση των ασθενών με διαβήτη (πλήρες ιατρικό ιστορικό, συνοδά νοσήματα, εμβολιασμοί, αλλεργίες, τροποποιήσεις στη φαρμακευτική αγωγή, αποτελέσματα εργαστηριακών εξετάσεων, ανταπόκριση στη θεραπεία, επιπλοκές κτλ). Με τον τρόπο αυτόν, διευκολύνεται η συνεχής και εις βάθος παρακολούθηση της πορείας της νόσου, ανεξάρτητα από το πλήθος των ιατρών ή των Διαβητολογικών Κέντρων/Ιατρείων που μπορεί να επισκεφτεί ο ασθενής.

Επιπλέον, με κέντρο το Ε.ΚΕ.ΔΙ., η επέκταση του μοντέλου αυτού παρακολούθησης στο σύνολο των Διαβητολογικών Κέντρων και Ιατρείων σε ολόκληρη την επικράτεια δύναται να αποτελέσει δεξαμενή επιδημιολογικών δεδομένων, τα οποία μπορούν να συμβάλλουν στην ανάδειξη ομάδων ασθενών που χρήζουν ιδιαίτερης ιατρικής αντιμετώπισης, αλλά και στη χάραξη των κατάλληλων πολιτικών για την αντιμετώπιση της νόσου στον ελληνικό πληθυσμό.

Αφετέρου, με την εφαρμογή δύο υπερσύγχρονων και υπερευαίσθητων μοριακών τεχνικών ανάλυσης του ανθρώπινου γονιδιώματος (next-generation sequencing) και των μικροσυστοιχιών (micro-arrays), προσδιορίστηκε ένα σύνολο γονιδίων (μερικά εκ των οποίων είχαν ήδη συνδεθεί με την παθογένεια της νόσου, αλλά και επιπλέον γονίδια, τα οποία έως τώρα δεν είχαν συνδεθεί με τη νόσο), τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως πιθανοί βιοδείκτες για το διαβήτη.

Το γονιδιακό προφίλ του ασθενούς μπορεί να αποτελέσει υψηλής αξίας δεδομένο για τον κλινικό ιατρό, καθώς μπορεί να δώσει σημαντικές πληροφορίες που, ενδεχομένως, μπορούν να συμβάλλουν στην εκτίμηση του κινδύνου εμφάνισης της νόσου, της πορείας της, της ανταπόκρισης στη θεραπεία, αλλά και της πιθανότητας εμφάνισης επιπλοκών σε ένα νόσημα για το οποίο τα έως σήμερα εργαλεία έχουν περιορισμένες δυνατότητες.

Τα νέα αυτά γονιδιακά δεδομένα, σε συνδυασμό με την “έξυπνη κάρτα”, αναμένεται να συμβάλουν στη διαμόρφωση ενός πλήρους μοντέλου πρόληψης, διαχείρισης και εξατομικευμένης ιατρικής αντιμετώπισης του σακχαρώδη διαβήτη στη χώρα μας.

Ο σακχαρώδης διαβήτης είναι η κοινή ονομασία για ένα μεγάλο εύρος διαταραχών που, παρόλο ότι τις περισσότερες φορές είναι διαφορετικής αιτιολογίας, εντούτοις η συχνότητά τους αυξάνεται παγκόσμια σε όλους τους τύπους. Πιο συχνός, στο 90-95% των περιπτώσεων, είναι ο τύπου 2 διαβήτης, που παλιότερα αναφερόταν ως μη ινσουλινοεξαρτώμενος ή διαβήτης των ενηλίκων. Σήμερα απασχολεί γιατί έχει επεκταθεί ηλικιακά μέχρι την παιδική ηλικία και πολλές φορές απαιτεί ινσουλινοθεραπεία.

Η εμφάνισή του έχει συσχετισθεί με την «κακή», πλούσια σε λιπαρά διατροφή, τη μείωση της φυσικής δραστηριότητας και την εμφάνιση της παχυσαρκίας. Επόμενο είναι ότι η υιοθέτηση και πάλι των προτύπων της μεσογειακής διατροφής και η συμμετοχή όλων μας σε προγράμματα άσκησης θα μειώσει τον κίνδυνο εμφάνισης αυτού του τύπου διαβήτη. Ζοφερό φαίνεται να είναι το μέλλον για τη χώρα μας, επειδή καταφέραμε να κατακτήσουμε την πρώτη θέση πανευρωπαϊκά στην παιδική παχυσαρκία και, για το λόγο αυτόν, απαιτούνται επειγόντως άμεσα μέτρα.

Οι άλλοι τύποι είναι ο διαβήτης τύπου 1, που παλαιότερα ονομαζόταν νεανικός ή ινσουλινοεξαρτώμενος. Και για αυτόν, αν και δεν συνδέεται με την παχυσαρκία και την κατανάλωση γλυκών που χαρακτηρίζει την εποχή μας, αυξάνονται τα ποσοστά παγκοσμίως. Ο τρίτος πιο συχνός είναι ο διαβήτης της κύησης, που πρωτοεμφανίζεται στην εγκυμοσύνη και, συνήθως, «εξαφανίζεται» μετά τον τοκετό. Η αυξημένη σήμερα συχνότητά του φαίνεται να ακολουθεί τα ποσοστά παχυσαρκίας των υποψήφιων μητέρων και το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών. Ο διαβήτης εμφανίζει τόσο άμεσες και επικίνδυνες επιπλοκές (υπογλυκαιμία – διαβητικό κώμα), όσο και απώτερες, όπως τύφλωση, νεφρική ανεπάρκεια, διαβητικό πόδι, ακρωτηριασμούς, εμφράγματα, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και, γενικότερα, σοβαρά καρδιαγγειακά προβλήματα, που αποτελούν την κύρια αιτία θνητότητας των διαβητικών.

Το εφετινό σύνθημα της Παγκόσμιας Ημέρας είναι «Eyes on Diabetes», το οποίο, παραφράζοντάς το στα Ελληνικά, τονίζει ότι πρέπει να δώσουμε όλη την προσοχή μας στην πρώιμη διάγνωση του διαβήτη και, κατ΄ επέκταση, της εύκαιρης θεραπευτικής του αντιμετώπισης για τη μείωση του κινδύνου επέλευσης των τόσο ανεπιθύμητων χρόνιων επιπλοκών. Έχει προσμετρηθεί ότι για κάθε διαγνωσμένο διαβητικό αντιστοιχεί και ένας συνάνθρωπός μας που έχει διαβήτη και δεν το γνωρίζει, με αποτέλεσμα να αφήνεται χωρίς προστασία.

Είναι συχνό, για παράδειγμα, φαινόμενο να ανακαλύπτεται ο διαβήτης κατά την εγκατάσταση οξέος εμφράγματος του μυοκαρδίου, γεγονός το οποίο εάν γνώριζε νωρίτερα και έπαιρνε τα κατάλληλα μέτρα ο διαβητικός δεν θα έφτανε στο έμφραγμα. Επίσης, η πρώιμη διάγνωση-αντιμετώπιση ενός άτονου έλκους στο πόδι μπορεί να γλυτώσει τον διαβητικό από τον ακρωτηριασμό.

Επιγραμματικά, το εφετινό σύνθημα θα πρέπει να το υιοθετήσουμε και στη χώρα μας, λόγω του δυνητικά αυξημένου κινδύνου που φέρει εξαιτίας των αυξημένων ποσοστών της παιδικής παχυσαρκίας, της κακής, πλέον, υγειονομικής περίθαλψης και της αύξησης των οικονομικά αδυνάτων συμπολιτών μας στην εποχή της κρίσης, καθώς και γιατί πρέπει να κάνουμε πράξη ως Έλληνες τη ρήση του πατέρα της Ιατρικής Ιπποκράτη ότι «είναι καλύτερο να προλαμβάνεις ένα νόσημα από το να το θεραπεύεις».

Σωτήριος Ράπτης
Πρόεδρος Δ.Σ. του Ε.ΚΕ.ΔΙ.,
Καθηγητής Παθολογίας, Ενδοκρινολογίας, Μεταβολισμού και Σακχαρώδη Διαβήτη των Πανεπιστημίων Αθηνών και Ουλμ Γερμανίας, Ακαδημαϊκός και Μέλος της Συγκλήτου της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών και Τεχνών (EASA, Σάλτσμπουργκ – Αυστρία)